Το χωριό Μέλανες βρίσκεται σε απόσταση 8 χλμ. ΝΑ της Χώρας της Νάξου και σε υψόμετρο 63 μ. Είναι ημιορεινό και συγκαταλέγεται ανάμεσα στους αρχαιότερους οικισμούς της Νάξου. Η ονομασία του προήλθε πιθανόν από το μαύρο χρώμα που χαρακτηρίζει το έδαφος της περιοχής.

Σημαντικά μνημεία στο χωριό Μέλανες είναι τα αρχαία λατομεία μαρμάρου στην περιοχή του Φλεριού, με τους κατά χώρα υπερμεγέθεις κούρους στις τοποθεσίες Φλεριό και Φαράγγι. Στην περιοχή σώζοται υδραγωγείο, με διάφορες χρονικές φάσης (ένα της αρχαϊκής και ένα της ρωμαϊκής περιόδου), τα οποία μετέφεραν νερό από τη περιοχή του Φλεριού στη Χώρα της Νάξου, τμήματα των οποίων είναι ορατά σε διάφορα σημεία της διαδρομής του.

Οι βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί ναοί του Αγίου Γεωργίου, της Παναγίας της Κριτόμματης, του Αγίου Θαλλελαίου, το θέρετρο του Σανούδου στις Κάμπονες, ο πύργος του Σανούδου στο Κουρουνοχώρι, οι νερόμυλοι, το καλντερίμι της Φυρόας, το ελαιοτριβείο του Ντεμαρί είναι μάρτυρες της συνεχής, δια μέσω των αιώνων, ανθρώπινης δραστηριότητας και αποτελούν σημαντικά μνημεία ιστορικής και πολιτισμικής κληρονομιάς. Ένα ακόμη σπουδαίο μνημείο αποτελεί το Θέρετρο των Ιησουιτών στη περιοχή των Καλαμιτσίων, ενετικό κτίσμα του 1680.

Οι Μέλανες κατά τον  Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν μαζί με τα γύρω χωριά αγροτικοί τροφοδότες των ορεινών χωριών της Νάξου και κυρίως του Κινίδαρου, της Κεραμωτής και της Κορώνου. Ήταν από τα πρώτα χωριά της Νάξου με τηλεγραφείο.

Αξιοσημείωτη είναι η καταπράσινη κοιλάδα του χωριού, γεμάτη περιβόλια. Πρόκειται για μια περιοχή σε αναβαθμίδες, η οποία αρδεύεται νερό μέσω φυσικής ροής από την πηγή του Φλεριού. Κυριαρχούν οι πορτοκαλιές, οι λεμονιές, οι βερικοκιές, οι αχλαδιές και οι βυσσινιές. Επιπλέον, ο επισκέπτης μπορεί να ακολουθήσει διαδρομές μέσα στη φύση και δίπλα στο ποτάμι και να απολαύσει μία βόλτα στα γραφικά σοκάκια του χωριού. Εκεί θα έχει και την ευκαιρία να γευτεί και το παραδοσιακό ναξιώτικο φαγητό.

Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με οικοδομικές εργασίες όπως και με την γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ έχουν σπουδαία μουσική και πολιτιστική παράδοση.

Δύο σημαντικά έθιμα τα οποία συναντάμε στο χωριό είναι οι Κορδελάδες τις Απόκριες και οι Περιφάνες τη Μεγάλη Παρασκευή.

Το χωριό διαθέτει νηπιαγωγείο, δημοτικό σχολείο και πολυδύναμο ιατρείο. Ο κεντρικός ιερός ναός του χωριού είναι αφιερωμένος στους Αγίους Αποστόλους.