Skip to content Skip to footer

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ

Το 1835, με 275 κατοίκους (65 οικογένειες), προσαρτάται στον νεοϊδρυθέντα δήμο Βίβλου της επαρχίας Νάξου, με έδρα τον οικισμό Γαλανάδο.

Το 1912, αποφασίζεται ότι οι οικισμοί, οι οποίοι έχουν πάνω από 300 κατοίκους και σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης, να αποτελέσουν αυτοτελείς κοινότητες. Ο οικισμός των Μελάνων αποσπάται από το δήμο Βίβλου και ορίζεται έδρα της κοινότητας Μελάνων.

Το 1997 με την εφαρμογή του Προγράμματος “Καποδίστριας” (νόμος 2539/97), ο οικισμός προσαρτήθηκε στον Δήμο Νάξου, ενώ αποτέλεσε και έδρα του ομώνυμου Δημοτικού Διαμερίσματος. Με την εφαρμογή του Προγράμματος “Καλλικράτης” το 2010 (νόμος 3852/2010), ο οικισμός εντάχθηκε στο Δήμο Νάξου. Από κοινού με τους οικισμούς Άγιο Θαλλέλαιο (106 κάτοικοι), Κουρουνοχώρι (105 κάτοικοι) και Μύλους (27 κάτοικοι) αποτελούν την Τοπική Κοινότητα Μελάνων (652 κάτοικοι). Έδρα της Κοινότητας είναι οι Μέλανες.

Η Τοπική Κοινότητα Μελάνων υπάγεται στη Δημοτική Ενότητα Νάξου, του δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων, της περιφερειακής ενότητας Νάξου (του πρώην νομού Κυκλάδων), στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου.

Έτος183518791889189619071920192819401951196119711981199120012011
Πληθυσμός275411*395*435*426*273307318387411377370374413414

 

(*) Στις απογραφές 1879, 1889, 1896 και 1907 συναθροίζονται και οι κάτοικοι των οικισμών Κουρουνοχωρίου και Μύλων οι οποίοι αναγνωρίστηκαν στην απογραφή του 1920.

Το Κιλελέρ της Νάξου

Το 1944, τις μέρες της απελευθέρωσης, 123 χρόνια μετά την επανάσταση του 1821 και 34 μετά την εξέγερση των αγροτών στο Θεσσαλικό κάμπο (Κιλελέρ) εναντίον των τσιφλικάδων, εξακολουθούν να υπάρχουν στη Νάξο, και ιδιαίτερα στις Μέλανες, οι φεουδαρχικές δομές της Φραγκοκρατίας. Η κατάσταση αυτή επιδεινώθηκε κατά τη διάρκεια της Κατοχής με την υποστήριξη των Ιταλών κατακτητών.

Στα χωριά των Μελάνων η κατάσταση είναι αφόρητη και οι αγρότες-κολίγοι υποφέρουν κάτω από τον ζυγό των Φράγκων φεουδαρχών. Στις αρχές του καλοκαιριού του 1944, τρεις κάτοικοι ξεκινάν τις συζητήσεις για την ιδέα κατάληψης των κτημάτων και σχεδιάζουν την επιχείρηση. Είναι ο δάσκαλος του χωριού, Ιωάννης Μ. Κορρές, ο Πρόεδρος της κοινότητας Μελάνων, Φραγκίσκος Ανεβλαβής και ο φοιτητής Δημήτρης Κατσώνης, ένας μορφωμένος νέος, γλωσσομαθής, από την Ζαγορά Πηλίου, με προοδευτικές ιδέες, ο οποίος ήταν παντρεμένος στις Μέλανες. Αυτοί οι τρεις θα μυήσουν στην προσπάθεια και άλλους χωριανούς, τον παπά του χωριού Στέφανο Βασιλάκη, τα μέλη της διοικούσας επιτροπής της κοινότητας Μιχάλη Φλεριανό και Στάθη Κορακίτη και πολλούς κολίγους Μελανίτες.

Εικ 5 Μαρμάρινη πλάκα στην αυλή των Αγίων ΑποστόλωνΣτις 12 Οκτωβρίου 1944 διαδόθηκε αστραπιαία σε ολόκληρο το νησί ότι φεύγουν οι Γερμανοί. Οι διοργανωτές της εξέγερσης εκτιμούν ότι ήρθε η ώρα της υλοποίησης του σχεδίου κατάληψης των κτημάτων και αποφασίζουν να δράσουν. Στις 13 Οκτωβρίου 1944, ξημερώματα, και ενώ στο κάστρο της Χώρας είχε αρχίσει η πολιορκία εναντίον των Γερμανών, ο Κατσώνης χτυπά τις καμπάνες της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων. Στην αυλή της εκκλησίας συγκεντρώθηκαν 300 και πλέον χωρικοί (άνδρες, γυναίκες και παιδιά). Οι 300 με τη σημαία, την οποία κρατά ο Δημήτρης Κατσώνης, και τον παπά, τον δάσκαλο, τον Πρόεδρο μπροστά, φωνάζοντας το σύνθημα του ελληνοαλβανικού Μετώπου «Αέρα», ξεκινούν δυναμική πορεία προς το κτήμα Ντεμαρί, το κέντρο των τσιφλικιών των Φράγκων, ένα μεγάλο κτιριακό συγκρότημα, το οποίο βρισκόταν στην πλαγιά απέναντι από το χωριό. Στην πορεία ακούγονταν κρότοι χειροβομβίδων, απομεινάρια της Ιταλικής κατοχής, τις οποίες τις έριχναν για να εκφοβίσουν τους Φράγκους. Πριν πλησιάσει η πορεία στο Ντεμαρί, οι Φράγκοι καταφεύγουν στον Πύργο του Κουρουνοχωρίου για μεγαλύτερη ασφάλεια. Η κατάληψη του κτήματος έγινε χωρίς δυσκολία. Από τους επικεφαλής ορίστηκε ομάδα περιφρούρησης του κτήματος.

Την επομένη, 14 Οκτωβρίου 1944, το μεσημέρι, συνεδρίασε η τριμελής διοικητική Επιτροπή της Κοινότητας Μελάνων και αποφάσισε να ζητήσει με υπόμνημα από τον Νομάρχη Κυκλάδων και την Εθνική κυβέρνηση, την απαλλοτρίωση της περιουσίας της Καθολικής εκκλησίας και του Καθολικού σωματείου «Τίμιος Σταυρός» και στη συνέχεια τη διανομή της στους ακτήμονες αγρότες των Μελάνων.

Την ίδια στιγμή, μια ομάδα Απεραθιτών ζωοκλεφτών επιχείρησαν να καταλάβουν τα Καλαμίτσια, το πιο εύφορο και μεγαλύτερο κτήμα της περιοχής, μαζί με το κτιριακό συγκρότημα. Οι Μελανίτες τους αντιλήφθηκαν και με τη βοήθεια στρατιωτών του Ιερού Λόχου τους συνέλαβαν, τους αφόπλισαν και τους μετέφεραν στις Μέλανες. Εκεί, οι κάτοικοι οργισμένοι τους αποδοκίμασαν άγρια και τους έδιωξαν. Πιθανολογείται ότι ήταν οι ίδιοι οι οποίοι είχαν κάνει παρόμοια κίνηση το 1930, πληρωμένοι τότε από τον εκπρόσωπο του Πάπα, ο οποίος ήθελε να πάρουν την τεράστια περιουσία του καθολικού σωματείου “Αδελφότης Τιμίου Σταυρού”.

Η εξέγερση των Μελανιτών αποτέλεσε την απαρχή για την αναγκαστική απαλλοτρίωση 5.000 στρεμμάτων καλλιεργήσιμης γης υπέρ των ακτημόνων αγροτών της περιοχής και ανάμεσα σε αυτά ήταν και τα εύφορα κτήματα του Σωματίου του Τιμίου Σταυρού και της Καθολικής εκκλησίας. Το σχετικό νομοθετικό διάταγμα ψηφίστηκε από τη Βουλή στις 3 Απριλίου 1947.
Η εξέγερση των Μελανιτών αγροτών μπορεί να χαρακτηριστεί ως το Κιλελέρ της Νάξου. Είναι ένα σπουδαίο ιστορικό γεγονός, μία σημαντική πανναξιακή επέτειος.

Με πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Συλλόγου Μελάνων Νάξου ΚΟΥΡΟΣ Ο ΈΛΛΗΝΑΣ γιορτάζεται κάθε χρόνο στην αυλή της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων απ’ όπου ξεκίνησε και τιμώνται οι πρωταγωνιστές της.

Κείμενο: Νικόλαος Λεβογιάννης, Φιλόλογος.

Πηγή: https://naxospress.gr/istories/15-oktovrioy-1944-melanes-kileler-tis-naxoy-0/

Παραδοσιακή Μουσική - Πανηγύρια

Η μουσική παράδοση των Μελάνων μέχρι το 1925 περιοριζόταν σε λίγα μουσικά όργανα, όπως τσαμπούνες, ντουμπάκια και σουβλιάρια, με τα οποία γλεντούσαν κυρίως οι κάτοικοι τις μέρες των Αποκριών. Σε άλλες περιστάσεις, όπως γάμους και πανηγύρια, έρχονταν μουσικοί από άλλα χωριά, κυρίως από τον Κινίδαρο. Τα επόμενα χρόνια εντάχθηκε το βιολί και το λαούτο στα γλέντια του χωριού με κύριο εκπρόσωπο για πολλές δεκαετίες το Νικόλα Κονδύλη (Ποτονικόλας), ο οποίος διδάχθηκε βιολί από το Νικολή Κονιτόπουλο, ένας από τους καλύτερους οργανοπαίχτες της εποχής. Είχε συνεργασία για χρόνια με τους Σταμάτη Καπρή από το Αγερσανί, το Νικόλα Ξενάκη (Χοντρό) και με το Γιώργο Μαυροματάκη (Καμαριανό), οι οποίοι έπαιζαν λαούτο. Κλαρίνο και σουβλιάρι έπαιζαν ο Κωσταντής Βασιλάκης (Κλαρίνος) του Γρηγόρη και ο Ιάκωβος Ξενάκης (του Μυλωνά), τσαμπούνα ο Στέλιος Βερύκοκκος (Λιανός), ενώ λαούτο ο Γιώργης Τουλούπης (Καμπουρογιώργης), ο Γιώργης Βασιλάκης (Γρηγορογιώργης) και ο Μανώλης Βασιλάκης (Γαλατερός).

Στις μέρες μας, η παράδοση στη νησιώτικη μουσική συνεχίζεται με μεγάλη επιτυχία. Ενδεικτικά αναφέρονται ο Γαβρίλης Κονδύλης (βιολί-τραγούδι), ο Μανώλης Κονδύλης (λαούτο-τραγούδι), ο Στέφανος Κονδύλης (τραγούδι-λαούτο), ο Νίκος Κονδύλης (λαούτο), ο Γιάννης Βερύκοκκος (τραγούδι), ο Άρης Βερύκοκκος (βιολί-τραγούδι),ο Νικόλας Βερύκοκκος (βιολί-τραγούδι),ο Γιώργος Βασιλάκης (βιολί-τραγούδι), ο Νικόλας Ανεβλαβής (λαούτο-τραγούδι), η Μαρία Βερυκόκκου με την Ειρήνη Βερυκόκκου στο τραγούδι και αρκετοί ακόμα οι οποίοι συμμετέχουν στα γλέντια και στα πανηγύρια που γίνονται στις Μέλανες, τα υπόλοιπα χωριά της Νάξου και σε όλη την Ελλάδα.

Πηγή: Άρθρο του Γαβρίλη Κονδύλη, ‘’Μουσική Παράδοση των Μελάνων’’ της εφημερίδας ‘’Μελανίτικες Ώρες’’ τεύχος 1 Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβρης 2002

Ο ετήσιος κύκλος των πανηγυριών ξεκινάει με το πανηγύρι του Άγιου Θαλέλαιου (20 Μαΐου) στο ομώνυμο χωριό και των Αγίων Αποστόλων (29 Ιουνίου) το οποίο διαρκεί τρεις ημέρες, την πρώτη εορτάζονται οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος, τη δεύτερη η Σύναξη των Δώδεκα Αποστόλων και την πρώτη Ιουλίου, οι Άγιοι Ανάργυροι. Μετά τον εορτασμό των Αγίων Αποστόλων ακολουθεί το πανηγύρι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στις 6 Αυγούστου στο Κουρουνοχώρι.

Όλα τα παραπάνω πανηγύρια διεξάγονται μέσα στους οικισμούς, όπου υπάρχει και  αντίστοιχη εκκλησία. Ο εορτασμός της Κοίμησης της Θεοτόκου εορτάζεται στην εκκλησία της Παναγίας της Κριτόματης. Ο κύκλος των πανηγυριών κλείνει στις 8 Σεπτέμβρη με τον εορτασμό της Γένεσης της Θεοτόκου στον Άγιο Θαλέλαιο. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί ο εορτασμός του Αγίου Νεκταρίου στον ναό που βρίσκεται στο δρόμο Μύλων – Κουρουνοχωρίου και χτίστηκε το 1967 μετά από θαύμα που έγινε στην περιοχή στις 21 Νοέμβρη του 1965.

Πηγή: Διπλωματική εργασία Βιλαέτη Όλγας, Τελετουργία, επιτέλεση και τοπικότητα: το εθνογραφικό παράδειγματων Κορδελάδων στις Μελάνες Νάξου. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 2007

Καμίνια

Ασβεστοκάμινο

Μία από τις κύριες ασχολίες των κατοίκων των Μελάνων, τον προηγούμενο αιώνα, ήταν τα ασβεστοκάμινα. Συνήθως, μία ομάδα από 5-6 άτομα έφτιαχναν μία ‘παρέα’ και άρχιζαν την προετοιμασία παραγωγής του ασβέστη. Από το μήνα Μάρτιο μέχρι τον Οκτώβριο ήταν η περίοδος απασχόλησης με τα ασβεστοκάμινα. Πρώτα έβγαζαν τα κλαδιά διαφόρων θάμνων. Τα έκαναν δεμάτια – γομάρια, ενώ η ποσότητα ήταν ανάλογα με το μέγεθος του καμινιού. Συνήθως, ήταν από 600 γομάρια μέχρι 1.200 και η χωρητικότητα του καμινιού από 10.000 οκάδες μέχρι 35.000 οκάδες. Αφού έβγαζαν τα κλαδιά, μετά έβγαζαν το σφάραμα, δηλαδή τον ασβεστόλιθο. Τον κουβαλούσαν στο καμίνι με τα ζώα και τον έχτιζαν με ειδικό τρόπο από έμπειρο τεχνίτη. Στη συνέχεια, άναβαν το καμίνι και κουβαλούσαν με τον ώμο τα κλαδιά που πολλές φορές ήταν αρκετά μακριά από το καμίνι και πολύ δύσκολη η μεταφορά τους. Η διάρκεια του ψησίματος ήταν 3 μερόνυχτα και η βάρδια ήταν συνήθως 2 ώρες λόγω της μεγάλης θερμοκρασίας. Μετά το ψήσιμο άρχιζε η μεταφορά του στην κατανάλωση, φόρτωναν σε τσουβάλια τον ασβέστη και τον κουβαλούσαν με τα ζώα στα χωριά της Νάξου και στη Χώρα, με τιμή συνήθως 1 δραχμή την οκά. Αφού τελείωναν την πώληση του ασβέστη, έκαναν λογαριασμό και ο καθένας έπαιρνε το μερίδιό του και με αυτό τον τρόπο έβγαζαν τα προς το ζην. Τα καμίνια σταμάτησαν να λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο το 1967 και αντικαταστάθηκαν με σύγχρονα εργοστάσια παραγωγής ασβέστη.

Πηγή: Άρθρο του Νεκτάριου Δεγαΐτα, Φιλόλογος, “Καμίνια” της εφημερίδας “Μελανίτικες Ώρες” τεύχος 1 Ιούλιος – Αύγουστος – Σεπτέμβρης 2002

Νερόμυλοι

Κανάλι νερόμυλουΟι νερόμυλοι διέθεταν εξελιγμένους μηχανισμούς. Η λειτουργία τους βασιζόταν στην αξιοποίηση της δυναμικής και της κινητικής ενέργειας της πτώσης του νερού προκειμένου να τεθεί σε κίνηση ένας μηχανισμός για το άλεσμα του σιταριού, ώστε να γίνει αλεύρι.

Τυπικά ένας νερόμυλος αποτελούταν από δύο βασικά μέρη:

  • τον πύργο, ένα ψηλό οικοδόμημα από όπου έπεφτε το νερό για να αποκτήσει την απαραίτητη κινητική ενέργεια, και
  • το κεντρικό κτίριο του νερόμυλου.

Το κεντρικό κτίριο (ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλο ή μικρό ήταν) περιλάμβανε δύο επίπεδα, ένα υπόγειο και ένα ισόγειο:

Το υπόγειο ή ζούριο ήταν συνήθως ένας χαμηλοτάβανος χώρος όπου βρίσκονταν η ανέμη, το πρώτο τμήμα του μηχανισμού που αξιοποιούσε την ενέργεια από την πτώση του νερού. Ο μυλωνάς μπορούσε να χειριστεί όλον το μηχανισμό από το ισόγειο και κατέβαινε στο ζούριο σε περίπτωση βλάβης ή δυσλειτουργίας του τροχού. Η ροή του νερού περιέστρεφε την ανέμη που μέσω ενός κατακόρυφου ξύλινου άξονα μετέδιδε την κίνηση στις μυλόπετρες που άλεθαν το σιτάρι στο ισόγειο. Ως εκ τούτου, το δάπεδο του ισογείου διατηρούταν εντελώς στεγνό, καθώς το νερό από τον πύργο οδηγούνταν κατευθείαν στο υπόγειο και από εκεί κατόπιν εξέρχονταν.

Οι νερόμυλοι χτίζονταν συνήθως με ασβεστόλιθο και κονίαμα (ασβέστη, αργίλου ή άμμου). Στην απλούστερη μορφή τους αποτελούνταν από ένα μονόχωρο ορθογώνιο κτίσμα με υπόγειο (ζούριο) και μια σειρά από πέτρινες αψίδες που στήριζαν τη στέγη. Υπήρχαν όμως και πολυώροφοι νερόμυλοι με πολλά δωμάτια.

Πύργος νερόμυλουΗ στέγη τους φτιαχνόταν συνήθως από κλαδιά, καλάμια και λάσπη, ή από μεγάλες σχιστολιθικές πλάκες που υποστηρίζονταν από δοκούς. Σε ορισμένες περιπτώσεις ένα μικρό σπίτι για τον μυλωνά συνδεόταν με τον νερόμυλο, πράγμα που αποδεικνύει τη συνεχή λειτουργία του νερόμυλου όλο το χρόνο. Επίσης, το εσωτερικό του νερόμυλου περιλάμβανε συχνά τζάκι και εντοιχισμένα ράφια.

Μετά την αξιοποίηση στο μύλο το νερό εκτρεπόταν πίσω στο ποτάμι μέσα από κανάλια και στη διαδρομή του πότιζε κοντινούς κήπους  και χωράφια.

Ο παραδοσιακός νερόμυλος ήταν επομένως μία φιλική προς το περιβάλλον εγκατάσταση, με ένα μηχανισμό που χρησιμοποιούσε αποκλειστικά και μόνο τη δυναμική και κινητική ενέργεια του νερού δίχως να καταναλώνει πρώτες ύλες και δίχως να παράγει απόβλητα ή υποπροϊόντα.

Πηγή από: Μελέτη περίπτωσης αναπτύχθηκε στην Φαση Ι του προγράμματος ΥΔΡΙΑ (2008-2009) με την υποστηριξη της UNESCO (Participation Program) και του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Core funding του MIO-ECSDE.

Συντελεστές

Γενική επιμέλεια: Ειρήνη Γρατσία, αρχαιολόγος, MONUMENTA
Έρευνα: Δάφνη Παπαδοπούλου MONUMENTA; Στέλιος Λεκάκης MONUMENTA; Ειρήνη Γρατσία, MONUMENTA
Κείμενο: Δάφνη Παπαδοπουλου MONUMENTA

Η ΚΟΠΕΛΙΑ ΣΤΟ ΝΕΡΟΜΥΛΟ

Ποίημα – τραγούδι της λαϊκής παράδοσης

        Αφέντη μυλωνά μου                         Τι βάσανο που  είναι                        Κι’ αν δε σου καλαρέσω

Φέρνω σου τ’ άλεσμά μου                Αυτή η ζευγαδωσύνη…                     Μη με πολισκοτίζης,

Ψιλά να μου τ’ αλέσεις                     Κάθε χρονιά να σπέρνης                  Έλα ώρα μερέντι

Να πάω στο χωριό.                           Αλύπητο καρπό.                              Μα ναϊσαι μοναχή

Η μάνα μου απαντέχει                       Κι’ αν ο θεός δε βρέξει                   Ετότες θα σ’ αλέσω

Γιατί ψωμί δεν έχει                            Κι’ ανυδριά απομείνη,                     Και μη κακοκαρδίζης,

Και θέλει να ζυμώση                         Αλοίμονο σε κείνη,                          Χαρίζω σου τ’ αξάϊ

Για το ζευγωλατιό.                            Π’ ώχει ζευγωλατιό…                       Κόρη μου διαλεχτή.

Έχομε δέκα εργάτες                          Γράφης τη θυλακούρα                      Αλοίμονο σε μένα

Και που να τσι προφτάξεις               Θέλω να τη ξαγιάσω                         Και τι μου γράφει η μοίρα

Που είναι δουλευτάδες                      Τράβα το μονοπάτι                         ‘Ας φύω η κακομοίρα

Και θέλουνε ψωμί                              Και σύρε στο καλό.                         Με χέρια αδειανά.

Μεροκαματιστάδες                            Μα εγώ αν δε ζυγιάσω                     Σύντεκνε χαιρετώσε

Δε βρίσκεις αφαάπια                          Όλα τ’ αλέσματά μου,                      Και δε σου παραγγέρνω

Να σπέρνουν τα χωράφια                   Το εδικό σου κέφι                           Γιατί το εργατικό μας

Για μια ψωροδραχμί                           Δεν έχω να μιλώ.                             Από τα χτές πεινά.

 

      

 Κι’ άφισε τ’ άλεσμα της .

Στο γέρο μυλωνά της

        Κλαίγοντας μες το δρόμο

      Την τόση συμφορά της !!

         Ποιός μύλος θα μπορέση

     Με δάκρυα ν’ αλέση

          Να παω τ’ αλεσμά μου

           Και εγώ καμία φορά .

 

Κορδελάδες - Ιστορικό Πλαίσιο

Εικ 5 Κορδελάδες 1986Στο δρώμενο των Κορδελάδων οι ντόπιοι επιδίδονται σε ένα ιδιότυπο είδος φιλοξενίας με ανταγωνιστικό και ανταποδοτικό χαρακτήρα. Από το Σαββατοκύριακο της Κρεατινής εβδομάδας, οι οικογένειες ντύνουν συνήθως τον νεαρό άνδρα της οικογένειας Κορδελά με μια αυτοσχέδια ενδυμασία η οποία αποτελείται μεταξύ άλλων και από επιλεγμένα κομμάτια της προίκας των νεαρών μελών της οικογένειας.

Η στολή αποτελείται από το φέσι, το βρακάδικο, με τη μεγάλη φούντα που το στολίζουν με διάφορες καρφίτσες, το γιλέκο με τις πολύχρωμες κορδέλες, οι χρωματιστές κορδέλες αποτελούν το πιο σημαντικό στοιχείο της στολής του Κορδελά. Οι ντόπιοι που μετανάστευαν στην Κωνσταντινούπολη ήδη από τον 19ο αιώνα και ιδίως οι γυναίκες, οι οποίες εργάζονταν ως παραμάνες στην Πόλη, φρόντιζαν να προμηθευτούν μεταξωτές χρωματιστές κορδέλες για την ενδυμασία του Κορδελά, το λευκό πουκάμισο, τη ζώνη, μια αυτοσχέδια φούστα από το νυφικό «γύρο» του κρεβατιού που χαρακτηρίζεται ως «φουστανέλα», το νυφικό βρακί της γιαγιάς, τις πολύχρωμες κάλτσες, τους υφαντούς καλτσοδέτες. Οι Κορδελάδες φέρουν χρωματιστές κορδέλες και μαντήλια στους ώμους και ένα στην πλάτη.

Παλιά, η ετοιμασία ξεκινούσε από τα μέσα της Κρεατινής εβδομάδας και οι γυναίκες συναγωνίζονταν στο στόλισμα του Κορδελά (ακόμα και αν επρόκειτο για τον αρραβωνιαστικό ή τον σύζυγό τους), όπως και τα χωριά μεταξύ τους, με στόχο να ξεχωρίσουν οι πιο άξιες.

Εικ 2 Κορδελάδες 1958Όλοι όσοι πρόκειται να ντυθούν Κορδελάδες στήνουν την Κρεατινή Κυριακή το λεγόμενο μπαϊράκι, ένα μακρύ κοντάρι το οποίο φέρει μια σημαία με την απεικόνιση του Μάρκου Μπότσαρη. Το μπαϊράκι υπάρχει σε όλα τα χωριά τα οποία τηρούν το έθιμο αλλά μόνο το χωριό των Μελανών διατηρεί το συγκεκριμένο μπαϊράκι με τον χαρακτηρισμό «Μάρκος Μπότσαρης», ενώ τα άλλα χωριά έχουν ένα απλό μπαϊράκι με το τοπωνύμιο του χωριού, ευχές για χρόνια πολλά και άνθη στην κορυφή- παλιά τα μπαϊράκια έφεραν ένα χρωματιστό γυναικείο μαντήλι και άνθη.

Την Τυρινή Δευτέρα σχηματίζεται μια ομάδα από τους Κορδελάδες και τη συνοδεία τους, η οποία απαρτίζεται από όλα τα ανδρικά μέλη της κοινότητας, τον μπαϊραχτάρη με τη σημαία και τους ‘τσάτσους ληστές’, οι οποίοι έχουν χρέος να φυλάσσουν τους Κορδελάδες και το μπαϊράκι. Η ομάδα με τη συνοδεία μουσικών, που παίζουν τον Μελανίτικο σκοπό της «Ντίρλας», πραγματοποιεί επισκέψεις στα γειτονικά χωριά κατόπιν συνεννόησης μαζί τους για την ημέρα και την ώρα της επίσκεψης. Η είσοδος και η έξοδος των Κορδελάδων στα χωριά γίνεται με τουφεκιές και τη συνοδεία μουσικών οργάνων, οι οποίες συνεχίζονται και κατά τη διάρκεια του γλεντιού.

Παλιά, η ομάδα των Κορδελάδων εμφανιζόταν σαν στρατός και η επίσκεψη είχε έναν χαρακτήρα επίδειξης, απόδειξης ισχύς και τόλμης και υπήρχε έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των χωριών. Αν μια ομάδα  Κορδελάδων βρίσκεται καθοδόν δεν πρέπει να συναντηθεί με άλλο μπαϊράκι, όπως λένε οι ντόπιοι, γιατί δίνεται μάχη για το ποιο μπαϊράκι θα επικρατήσει. Για να αποφευχθεί η σύγκρουση πρέπει τα δύο μπαϊράκια να «φιληθούν», να συναντηθούν σταυρωτά, και να ανταλλάξουν νομίσματα οι μπαϊραχτάρηδες.

Εικ 1 Κορδελάδες 1948Στις Μέλανες το δρώμενο των Κορδελάδων είχε σταματήσει κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1940-1944) και άρχισε με την παρότρυνση μελών συγκεκριμένων οικογενειών του χωριού. Το 1960 σταμάτησε για δέκα περίπου χρόνια εξαιτίας της σύγκρουσης των κατοίκων των Μελάνων με τους κατοίκους του Κουρουνοχωρίου στους Μύλους και ξεκίνησε μετά από κοινή συνεννόηση των νεαρών μελών των ίδιων κυρίως οικογενειών. Το 1975 οι Κορδελάδες των Μελάνων σταμάτησαν να επισκέπτονται την Ποταμιά επειδή δεν υπήρχε ανταπόδοση (από τα χωριά της Ποταμιάς) λόγω της έλλειψης νέων. Οι πρωτεργάτες παρακινητές πριν τη δημιουργία του τοπικού συλλόγου ήταν σταθερά τα μέλη συγκεκριμένων οικογενειών τα οποία είχαν αναλάβει την ευθύνη της διοργάνωσης του δρώμενου.

Μετά την ίδρυση του τοπικού συλλόγου «Κούρος Έλληνας» (1995) στην οργάνωση του δρώμενου συμμετέχει και ο τοπικός σύλλογος σε συνεργασία με τους τοπικούς συλλόγους των γειτονικών χωριών και τους ιδιοκτήτες των χώρων συνεστίασης, όπου φιλοξενούνται οι Κορδελάδες και οι ακόλουθοί τους. Στο συγκεκριμένο δρώμενο κάθε χωριό είναι υποχρεωμένο να ανταποδώσει την τιμητική επίσκεψη μέσα στην εβδομάδα την επόμενη χρονιά και μάλιστα να την προσφέρει πρώτο, διαφορετικά η  επίσκεψη δεν πρόκειται να επαναληφθεί.

Πηγή: Διπλωματική εργασία Βιλαέτη Όλγας, Τελετουργία, επιτέλεση και τοπικότητα: το εθνογραφικό παράδειγματων Κορδελάδων στις Μελάνες Νάξου. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 2007

el