Ο Άγιος Θαλλέλαιος αποτελεί ένα μικρό, γραφικό οικισμό του Δήμου Νάξου, με 85 περίπου μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία. Το χωριό είναι χτισμένο στους πρόποδες του λόφου του Άγιου Φωκά. Μπροστά του απλώνεται μια κοιλάδα με περιβόλια, τα οποία ποτίζονται από πηγάδια. Απέχει 5 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νησιού. Τα σπίτια του είναι κτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο με στενά δρομάκια χωρίς ιδιαίτερη αρχιτεκτονική. Τα περισσότερα είναι μικρά και ισόγεια.

Πήρε το όνομα του από τον ομώνυμο Άγιο Θαλλέλαιο το Θαυματουργό ο οποίος γιορτάζει στις 20 Μαΐου. Ο ναός είναι δίκλιτος. Δεν είναι ακριβώς γνωστό πότε οικοδομήθηκε, αλλά στον εξωτερικό τοίχο υπάρχει η μισοσβησμένη επιγραφή: ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΣΑΓΡΕΔΟC (1501). Παλιότερα υπήρχε σε μάρμαρο ανάγλυφη και η μορφή του ηγουμένου, αλλά εξαφανίστηκε τα τελευταία χρόνια, πιθανόν εκλάπη. Το τότε μοναστήρι του Αγίου Θαλλέλαιου μαζί με το Φωτοδότη και την Αγιά θεωρούνται από τα πιο παλιά μοναστήρια του νησιού, αφού αναφέρεται, ότι το 1509 ο δούκας Κρίσπος αφιέρωσε  αυτά τα τρία μοναστήρια στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

Από αρχαιολογικής άποψης ο οικισμός έχει να επιδείξει το αρχαίο υδραγωγείο το οποίο μετέφερε το νερό από τη πηγή του Φλεριού στη Χώρα. Επίσης ΒΑ της εκκλησίας εικάζεται ότι στην αρχαιότητα υπήρχε κάποιο ιερό όπως μαρτυρούν τα σκόρπια μάρμαρα, πολλά από τα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί για το χτίσιμο του ενοριακού ναού.

Κείμενο: Κιουλαφής Γεώργιος (Δάσκαλος)